Koerselpas.nl

Geografie

Op deze pagina:

Algemeen

In dit deel zal ik een aantal geografische bijzonderheden en geodetische wetenswaardigheden onderbrengen. Te denken valt aan het geografische middelpunt van Nederland en andere landen. Het meest noordelijk, zuidelijk, westelijk of oostelijk gelegen fenomeen. Of het hoogste, diepste, grootste of kleinste. Ook zit ik te denken aan een overzicht van bijzondere geografische plaatsaanduidingen.

De geodetische boog van Struve

De geodetische boog van Struve staat sinds 2005 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Deze boog is in de eerste helft van de 19de eeuw de grondslag geweest voor een nauwkeurige berekening van van de grootte en vorm van de aarde. Vierendertig vaste punten, die zijn gebruikt voor de meting van de driehoeksketting, zijn in ere hersteld.

De geodetische boog van Struve strekt zich over een lengte van 2.800 kilometer uit van Hammerfest in Noorwegen tot aan de monding van de Donau in de Zwarte Zee. Ten tijde van de aanleg van de vaste punten en de metingen waren er slechts twee mogendheden bij betrokken, nl. het noors-zweedse koninkrijk met aan het hoofd koning Oscar I en het russische keizerrijk met de tsaren Alexander I en Nicolaas I. Heden ten dage loopt de boog van Struve door maar liefst tien landen. Dat zijn van noord naar zuid: Noorwegen, Zweden, Finland, Rusland, Estland, Letland, Litouwen, Belarus (Wit-Rusland), Oekraïne en Moldavië.

Markering vast punt op Hogland

Friedrich Georg Wilhelm von Struve heeft een duitse achtergrond. Hij is in 1793 geboren in Hamburg (Altona), maar ging studeren aan de Universiteit in Tartu (huidig Estland). Hij werd een vooraanstaand astronoom en was sinds 1820 als directeur verbonden aan het observatorium in Tartu. Later was hij als wetenschapper verbonden aan de Academie van Wetenschappen van Sint Petersburg en stichtte in de nabijheid het observatorium in Pulkovo. In 1859 is Struve aldaar overleden.

Carl Friedrich Tenner werd in 1783 geboren in Viru in het huidige Estland. Hij studeert geodesie in Sint Petersburg en hij krijgt in 1809 de opdracht om een triangulatienetwerk te realiseren van Sint Petersburg naar Tallinn en vervolgens naar Tartu. In 1816 begon hij met een triangulatienetwerk vanuit het huidige Litouwen. Deze driehoeksketting liep over de meridiaan van Vilnius en reikte van Belaya (Belarus; Wit-Rusland) tot Birzai (Litouwen)

In eerste instantie hadden Wilhelm von Struve en Carl Friedrich Tenner onafhankelijk van elkaar gewerkt, maar omdat de beide uiteinden van de driehoekskettingen dicht bij elkaar lagen besloot men in 1828 deze door metingen met elkaar te verbinden. Tenner was daarbij verantwoordelijk voor de geodesie en Struve voor de astronomie. Door deze samenwerking bereikte men in 1831 een boog van ruim acht graden.

Wilhelm von Struve slaagde erin de graadmeting uit te breiden tot de Noordelijke IJszee. Het monument Meridianstøttet op de foto bevindt zich in Hammerfest en staat daar aan het uiteinde van de driehoeksketting. Generaal von Tenner breidde de graadmeting naar het zuiden uit tot aan de monding van de Donau.

Het duurde tot het jaar 1855 voordat alle hiervoor noodzakelijke driehoeksmetingen waren uitgevoerd. In totaal werden er 258 driehoeken gemeten, die min of meer langs de meridiaan van Tartu (26 graden en 43 minuten OosterLengte) in Estland gelegen zijn. De graadmeting omvatte uiteindelijk een boog van ruim 25 graden. Door deze wetenschappelijk samenwerking kon er een nauwkeurige berekening van de grootte en vorm van de aarde plaatsvinden. De officiële naam was de Russisch-Scandinavische meridiaan graadmeting. Deze graadmeting is later echter bekend geworden als de Struve Arc (geodetische boog van Struve) en wordt als de moeder der triangulaties beschouwd.

Postzegels vertellen

De finse posterijen hebben in 2010 een postzegel uitgegeven ter herinnering aan de geodetische boog van Struve. Op het kaartje van Finland is de gemeten driehoeksketting ingetekend. De oranje rondjes geven de plekken aan, waar thans een vast punt van de graadmeting in ere is hersteld. Aan de linkerzijde van de zegel staan de geografische coördinaten en de namen van deze punten opgesomd.

Arago, de meridiaan van Parijs

Binnenkort zal ik over dit onderwerp een tekst en foto's plaatsen.

Het geografisch middelpunt van Finland

Het geografisch middelpunt van Finland bevindt zich in de gemeente Piipola, even ten westen van de finse A 4.

Fotografie Kristian Koerselman

Het geografisch middelpunt van Nederland

Er zijn meerdere plaatsen in Nederland, die beweren het middelpunt van Nederland te zijn. Op grond van een artikel in het nederlands geodetisch tijdschrift ga ik ervan uit dat het geografisch middelpunt zich in de nabijheid van Lunteren bevindt. Even ten oosten van Lunteren ligt een grote zwerfkei met inscriptie. Hoewel dit niet de exacte plek is die uit de berekeningen volgt, kun je die wel in de ruimste zin als zodanig beschouwen.

Hoogste, diepste, warmste, koudste, meest noordelijk, meest zuidelijk etc.

De lijst hieronder geeft een overzicht van de meest extreme fenomenen op aarde. Ik heb daarbij geen onderscheid gemaakt, of dit fenomen een bedenksel is van de mens of niet.

Op namen in blauwe tekst kun je klikken om meer informatie te krijgen.

extreem	naam	toelichting
hoogst gelegen stad	Wenchuan, China	5.100 boven zeeniveau, in de Himalaya
koudst gelegen dorp	Ojmjakon, Yakutsië	-67,7° C, Siberië, Russische Republiek
meest noordelijke dorp	Siorapaluk, Kalaallit Nunaat	Groenland, 60 inwoners
meest noordelijke stad in Rusland	Murmansk, Kola schiereiland	300.000 inwoners
meest oostelijke plek in van Europa	Kaap Flissinski	gelegen op Nova Zembla